Σε λίγες ημέρες έχουμε ευρωεκλογές. Τα εκατομύρια των πολιτών καλούνται να εκλέξουν για τα επόμενα 5 χρόνια τους αντιπροσώπους τους στο Ευρωπαϊκό Κοινοβούλιο. Οι ευρωεκλογές, παραδοσιακά αφήνουν λίγο πολύ αδιάφορους τους πολίτες, απόδειξη ότι η συμμετοχή μετά βίας ξεπερνά το 50%. Κι όχι άδικα. Το ευρωκοινοβούλιο είναι μια βιτρίνα «δημοκρατικής νομιμοποίησης» της Ε.Ε. που ουσιαστικά δε νομοθετεί, ούτε παράγει πολιτική. Περισσότερο καλείται να εγκρίνει και να νομιμοποιήσει νομοθετήματα τα οποία έχουν συνταχθεί αλλού (στο Συμβούλιο των Ευρωπαϊκών Κυβερνήσεων- και τις Ευρωπαϊκές Επιτροπές – τα θεματικά υπουργεία των διορισμένων από τις εθνικές κυβερνήσεις επιτρόπων, αλλά και από τα περίφημα lobby, τις οργανώσεις συμφερόντων –κατά βάση του επιχειρηματικού και τραπεζικού κεφαλαίου).
Ας πιάσουμε το νήμα από το τυπικό θεσμικό σύστημα της ΕΕ που είναι το παρακάτω, όπως αποτυπωνεται στην επίσημη ιστοσελίδα της Ε.Ε. Το σύστημα αυτό αποτελείται από:
• Tο Ευρωπαϊκό Συμβούλιο, όπου συνεδριάζουν οι ηγέτες σε εθνικό και ευρωπαϊκό επίπεδο και θέτει τις γενικές προτεραιότητες της ΕΕ.
• Tο Ευρωπαϊκό Κοινοβούλιο όπου οι άμεσα εκλεγμένοι ευρωβουλευτές εκπροσωπούν τους ευρωπαίους πολίτες.
• H Ευρωπαϊκή Επιτροπή, της οποίας τα μέλη (οι επίτροποι – υπουργοί) διορίζονται από τις εθνικές κυβερνήσεις και προωθεί τα συμφέροντα της ΕΕ ως συνόλου.
• Tο Συμβούλιο της Ευρωπαϊκής Ένωσης όπου οι κυβερνήσεις προασπίζουν τα εθνικά συμφέροντα των χωρών τους.
• Το Ευρωπαϊκό Συμβούλιo καθορίζει τις γενικές πολιτικές κατευθύνσεις της ΕΕ – δεν έχει όμως νομοθετική εξουσία. Με επικεφαλής τον πρόεδρό του και αποτελούμενο από τους αρχηγούς κρατών και κυβερνήσεων των κρατών μελών και τον πρόεδρο της Επιτροπής, συνεδριάζει τουλάχιστον κάθε 6 μήνες.
• Τρία κύρια όργανα συμμετέχουν στη θέσπιση της νομοθεσίας της ΕΕ:
• Tο Ευρωπαϊκό Κοινοβούλιo, το οποίο αντιπροσωπεύει τους πολίτες της ΕΕ και εκλέγεται άμεσα από αυτούς.
• Tο Συμβούλιο της Ευρωπαϊκής Ένωσης, το οποίο αντιπροσωπεύει τις κυβερνήσεις των κρατών μελών. Την προεδρία του Συμβουλίου ασκούν εκ περιτροπής τα κράτη μέλη.
• Η Ευρωπαϊκή Επιτροπή (Κομισιόν), η οποία προασπίζει τα συμφέροντα της Ένωσης συνολικά.
Τα τρία αυτά θεσμικά όργανα παράγουν μαζί μέσω της λεγόμενης «Συνήθους Νομοθετικής Διαδικασίας» (πρώην «συναπόφαση») τις πολιτικές και τους νόμους που τίθενται σε εφαρμογή σε όλη την ΕΕ. Κατά κανόνα, η Επιτροπή προτείνει νέους νόμους και το Κοινοβούλιο και το Συμβούλιο τους εγκρίνουν. Στη συνέχεια, οι νομοθετικές αυτές πράξεις τίθενται σε εφαρμογή από τα κράτη μέλη και την Επιτροπή η οποία μεριμνά και για την ορθή εφαρμογή των νόμων.
Συμπερασματικά: Για τη λήψη αποφάσεων στην ΕΕ κατά κανόνα ακολουθείται η λεγόμενη «συνήθης Νομοθετική διαδικάσία» (πρώην “διαδικασία συναπόφασης”). Αυτό σημαίνει ότι οι προτεινόμενοι νόμοι πρέπει να εγκριθούν τόσο από το άμεσα εκλεγμένο Ευρωπαϊκό Κοινοβούλιο όσο και από το Συμβούλιο (που εκπροσωπεί τις κυβερνήσεις των 28 χωρών μελών της ΕΕ). Η Επιτροπή εκπονεί τη νομοθεσία της ΕΕ και μεριμνά για την εφαρμογή της.
Αυτό όπως είπαμε είναι το τυπικό. Επί της ουσίας τα πράγματα είναι πολύ διαφορετικά, σαφώς πιο πολύπλοκα και καθόλου Δημοκρατικά. Ας δούμε γιατί:
Ταυτόχρονα με τα παραπάνω, στις Βρυξέλες εδρεύουν δεκάδες ομοσπονδίες που εκπροσωπούν επειχηρηματικά και τραπεζικά συμφέροντα και που η ύπαρξή τους θεωρείται συστατικό στοιχείο της της Ε.Ε. Είναι τα περίφημα lobbys, οι λομπίστες επί τω ελληνικότερο. Η ομοσπονδία βιομηχάνων (Business Europe) επιβλέπει καθημερινά τις νομοθετικές και πολιτικές αποφάσεις των «ευρωπαϊκών θεσμών», η Στρογγυλή Τράπεζα των Βιομηχάνων μεριμνά κυρίως για τις μακροπρόθεσμες προοπτικές (Συνθήκες και «Στρατηγικές») κι ένα πλήθος άλλων οργανώσεων επιβλέπουν το καθένα το πεδίο του: η CEFIC για τη χημική βιομηχανία (η μεγαλύτερη λομπίστικη οργάνωση στις Βρυξελλες), η Europia για την πετρελαϊκή, η ACEA για την αυτοκινητοβιομηχανία και πολλές άλλες. Ουσιαστικά αυτά τα lobby είναι οι αρχιτέκτονες των νομοθετημάτων της Ε.Ε.
Οι λομπίστες στην έδρα της Ε.Ε. τις Βρυξέλες, υπολογίζονται σε πάνω από 20.000 και το 70% δουλεύει άμεσα για εταιρείες, το 20% έμμεσα πάλι γι’αυτές μέσω όμως περιφερειακών και τοπικών αρχών και το πολύ ένα 10% να εκπροσωπεί συνδικάτα και ΜΚΟ, κάτι που δεν αποκλείει όμως και πάλι ένα ποσοστό και από αυτούς να «δουλεύει» ουσιαστικά για επιχειρηματικά συμφέροντα.
Τι κάνει όλη αυτή η στρατιά των λομπιστών; Στόχος τους είναι η Ευρωπαϊκή γραφειοκρατία. Οι περίπου 12.000 υψηλόβαθμοι υπάλληλοι της Κομισιόν (από σύνολο 25.000) που έχουν ρόλο στις αποφάσεις, οι 736 Ευρωβουλευτές και οι βοηθοί τους καθώς και οι γραμματείες των πολιτικών ομάδων (γύρω στα 2.000 άτομα σε θέσεις επιρροής συνολικά στο κοινοβούλιο) και κάποιες χιλιάδες άτομα στις μόνιμες αντιπροσωπείες των κρατών στο Συμβούλιο. Η συντριπτική πλειονότητα αυτών των ανθρώπων θεωρούν όχι απλά ευπρόσδεκτες τις συμβουλές των λομπιστών αλλά το μόνο τρόπο να έχουν «αξιόπιστες» τεχνικές, οικονομικές, νομικές κ.α. πληροφορίες γύρω από τα θέματα στα οποία νομοθετούν. Θεωρούν δε την επικοινωνία με τους λομπίστες ως την απόλυτη πραγμάτωση του δημοκρατικού ιδεώδους. Απολύτως φυσικό γι’αυτούς είναι ότι η συντριπιτική πλειοψηφία των λομπιστών εκπροσωπεί τα συμφέροντα της ίδιας κοινωνικής τάξης, αυτής της οποίας οι ίδιοι οι Ευρω-υπάλληλοι είναι είτε μέλη από τα γεννοφάσκια τους, είτε νιώθουν δέος ότι επιτέλους είναι κοντά της.
Το κύριο όργανο που πραγματώνει το «ευρωπαϊκό όραμα» είναι η Ευρωπαϊκή Επιτροπή (Κομισιόν). Η Κομισιόν είναι ο οργανισμός με σκοπό την οργάνωση και επίβλεψη αγορών – πρώτα της ΕΚΑΧ κι έπειτα της ΕΟΚ με το όνομα τότε Ανώτατη Αρχή – κι ως εκ τούτου με στενές σχέσεις με εταιρείες. Είναι όμως επίσης ο οργανισμός που έχει το μονοπώλιο της νομοθετικής πρωτοβουλίας στην ΕΕ. Το 50% των νόμων που περνάνε σε 28 χώρες (και μέσω των Συμφωνιών Ελευθέρου Εμπορίου επηρεάζουν και πολλές τρίτες χώρες) εκπονείται από την Κομισιόν. Σχεδόν ποτέ το Ευρωκοινοβούλιο ή το Συμβούλιο δεν απορρίπτουν εξ ολοκλήρου μια πρόταση της Κομισιόν. Ο οργανισμός αυτός δεν κρύβει την προτίμησή του για τα συμφέροντα των πολυεθνικών. Η Γενική Διεύθυνση Εξωτερικού Εμπορίου της Κομισιόν (DG Trade) διατηρεί επιτροπές αποτελούμενες αποκλειστικά από εταιρείες οι οποίες συδιαμορφώνουν μέσα πολιτικής και οικονομικής πίεσης ώστε να αρθούν τα εμπόδια στις αγορές τρίτων χωρών όπου θέλουν να επεκταθούν (Markets Access Strategy).
Γενικότερα, η Κομισιόν εμπλέκει τις πολυεθνικές στο πολύ αρχικό στάδιο της χάραξης πολιτικών και νομοθετημάτων. Ολόκληρη η Επιτροπή διατηρεί γύρω στις 1.000 ομάδες ειδικών (expert groups) οι οποίες διαμορφώνουν τον πυρήνα της ιδέας των νέων νομοθετημάτων και πολιτικών ή και μέτρα εφαρμογής της ήδη υπάρχουσας νομοθεσίας. Σε πάνω από 300 από αυτές συμμετέχουν εταιρείες και σε 100 οι εταιρείες έχουν ξεκάθαρα την πλειοψηφία. Τα 100 αυτά expert groups βρίσκονται συγκεντρωμένα σε στρατηγικές Γενικές Διευθύνσεις της Επιτροπής όπως η Εσωτερική Αγορά (πάνω από 10), η Γεωργία (γύρω στις 30) και το Περιβάλλον. Οι διευθύνσεις Έρευνας και Κοινωνίας της Πληροφορίας δε διατηρούν μεγάλο αριθμό ομάδων, αλλά εσωτερικές πηγές επιβεβαιώνουν ότι οι εταιρείες θεωρούνται από τους υπαλλήλους ως λίγο πολύ ο μόνος συνεργάτης. Στην Έρευνα, εξάλλου, το ρόλο των expert groups αναλαμβάνουν άλλα σώματα που ονομάζονται «Τεχνολογικές Πλατφόρμες».
Σαράντα expert groups λειτουργούν κάτω από τη Γενική Διεύθυνση Επιχειρηματικότητας και Βιομηχανίας (DG Enterprise and Industry). H Γενική αυτή Διεύθυνση είναι κομβικής σημασίας αφού μπορεί να παρέμβει σε όλα σχεδόν τα θέματα αρμοδιότητας της Επιτοπής από τον ανταγωνισμό και την εσωτερική αγορά, μέχρι τα περιβαλλοντικά και την προστασία του καταναλωτή.
Πέρα από τη νομοθεσία που ρυθμίζει τις διάφορες αγορές, ο πολύ σημαντικός ρόλος της Επιτροπής προκύπτει κι από τη λειτουργεία της ως «αστυνόμου του ανταγωνισμού». Η Γενική Διεύθυνση Ανταγωνισμού και η Νομική της Υπηρεσία πρέπει να εγκρίνουν κάθε συγχώνευση εταιρειών που γίνεται στην Ευρώπη. Ο τρόπος που το κατανοεί αυτό η Επιτροπή είναι να υπάρχουν τέσσερις με πέντε εταιρείες σε κάθε τομέα που να ελέγχουν την αγορά όλης της ΕΕ.
Χαρακτηριστικό της… αντιμονοπωλιακής αυστηρότητας της Κομισιόν είναι ότι ο πρώην επικεφαλής της νομικής της υπηρεσίας Michel Petite δουλεύει τώρα στη νομική εταιρεία Clifford Chance που προσλαμβάνεται από πολυεθνικές (μυστικό, το ποιες ακριβώς) για υποθέσεις ανταγωνισμού.
Ρόλος του Κοινοβουλίου, του δεύτερου οργάνου της Ε.Ε. είναι να τροποποιεί τις προτάσεις της Επιτροπής. Μετά τη Συνθήκη της Λισαβώνας οι τομείς συναπόφασης του Συμβουλίου και του Κοινοβουλίου αυξήθηκαν, αλλά γενικεύτηκε κι ένας συγκεκριμένος τρόπος λήψης αποφάσεων : οι λεγόμενοι «τρίλογοι» ή «τριάλογοι» (η Συνήθης Νομοθετική Διαδικασία που αναφέρθηκε πιο πάνω). Αυτό σημαίνει ότι βασικά οι όποιες τροπολογίες γίνονται αντικείμενο διαπραγμάτευσης ανάμεσα στα τρία όργανα. Για τους πραγματικούς αρχιτέκτονες των ευρω-νομοθετημάτων, τους εκπροσώπους δηλαδή των πολυεθνικών (λομπίστες) το Ευρωκοινοβούλιο είναι το παιχνιδάκι τους. Αυτοί γράφουν τις περισσότερες τροπολογίες που καταθέτουν οι Ευρωβουλευτές (πχ. στην ντιρεκτίβα για τα Hedge Funds που εγκρίθηκε οι λομπίστες είχαν γράψει πάνω από τις μισές από τις 1.600 τροπολογίες που κατατέθηκαν). Δεν είναι δα και πολύ δύσκολο όπως φαντάζεστε.
Οι Ευρωβουλευτές χρησιμοποιούνται από τους λομπίστες ως μέσο πίεσης στην Κομισιόν για να βγάλει μια νομοθετική πρόταση ακριβώς όπως τη θέλουν. Αν έχεις πχ. το συντονιστή μιας μεγάλης πολιτικής ομάδας να λέει αυτό που θέλεις, τότε πιέζεις αποτελεσματικά την Κομισιόν. Πολύ συχνά δε οι εταιρείες καταφέρνουν να περάσουν στο Κοινοβούλιο όποια στοιχεία τυχόν δε τους άρεσαν από την πρόταση της Επιτροπής (αυτό έγινε πχ. με τα Hedge Funds ή παλιότερα με τις εκμπομές διοξειδίου του άνθρακα από αυτοκίνητα). Θυμηθείτε τώρα πιο είναι το επιχείρημα των υποψήφιων Ευρωβουλευτών: Ψηφίστε μας για να προωθήσουμε τα συμφέροντά σας. Κοινώς, ζήσε Μάη μου να φας τριφύλι.
Το Συμβούλιο τέλος είναι πολύ σημαντικό, όχι τόσο γιατί δίνει μαζί με το Κοινοβούλιο την τελική έγκριση στις προτάσεις της Επιτροπής, αλλά κυρίως επειδή καθορίζει τις γενικές γραμμές προσανατολισμού της Ένωσης τις οποίες αναλαμβάνει να διατυπώσει νομικά η Επιτροπή. Το Συμβούλιο είναι το όργανο που εκφράζει το άρθροισμα της βούλησης των εθνικών κυβερνήσεων. Ό,τι και να προστάξει όμως χρειάζεται η μεσολαβήση της Επιτροπής για να πραγματοποιηθεί.
Με ναυαρχίδα λοιπόν την Ευρωπαϊκή Επιτροπή οι ευρωπαϊκές πολυεθνικές περνούν νομοθετήματα και ξεκινούν σε επίπεδο Ε.Ε. πολιτικές που θα ήταν δύσκολο να εισαγάγουν σε οποιοδήποτε κράτος – μέλος. Μπορούν επίσης συγκροτημένα να αντιμετωπίζουν την όποια αντίσταση – αντίρρηση προβάλλει κάποια κυβέρνηση λόγω λαϊκών πιέσεων αλλά και να παρέχουν πολιτική, οικονομική, προπαγανδιστική και ό,τι άλλου είδους βοήθεια χρειαστεί στην οποιαδήποτε κυβέρνηση αντιμετωπίζει την Α ή τη Β δυσκολία.
Ζαλιστήκατε; Δεν έχετε άδικο: ακόμα και για ανθρώπους που σπουδάζουν και δουλεύουν πάνω στις διαδικασίες αποφάσεων της ΕΕ είναι αδύνατον να τις παρακολουθήσουν σε όλο τους το εύρος. Οι διαδικασίες αποφάσεων είναι φτιαγμένες έτσι ώστε να μη μπορούν με τίποτα να συνοψιστούν και να δοθούν σε κατανοητή μορφή στους πολίτες. Πόσο μάλλον η φωνή, οι επιθυμίες και τα συμφέροντα των πολιτών της Ευρώπης, να επηρεάσουν το νομοθετικό και κανονιστικό πλαίσιο της Ε.Ε.
Γιατί η ιδέα μιας ενωμένη Ευρώπης, απαλλαγμένης από τους ανταγωνισμούς και τις πολεμικές αναμετρήσεις που δημιούργησαν εκατομμύρια νεκρούς, πρόσφυγες και που ισοπέδωναν την Ευρώπη ανά τακτά χρονικά διαστήματα, είναι μια ιδέα που βρίσκει έδαφος στους λαούς, που ακόμα δεν έχουν ξεχάσει το –όχι και τόσο μακρυνό- παρελθόν.
Και η Ε.Ε. που όπως είδαμε πιο πάνω είναι μια ένωση-λυκοφιλία των Αγορών και των Βιομηχανικών και Χρηματοπιστωτικών συμφερόντων, χρησημοποιεί αυτό το παρελθόν διαστρεφοντας το νόημά του. Τίποτα απολύτως δε μπορεί να περιμένουμε από μια τέτοια Ένωση, παρά μόνο την ολοένα και μεγαλύτερη υποτίμηση της ζωής μας. Αλλά ούτε και η δυνατότητα να αλλάξει αυτό το οικοδόμημα προς όφελός μας, όπως υποστηρίζει ένα μεγάλο κομμάτι της αριστεράς είναι βέβαια δυνατόν.
Ποιά θα ήταν και ποιά μορφή θα είχε μια πραγματική, ισότιμη και ελεύθερη ένωση των λαών της Ευρώπης;
Οι Αναρχικοί, ήδη από τα μέσα του προπερασμένου αιώνα και πριν ακόμα διατυπωθεί ακόμα και σα σκέψη η ιδέα μια ενωμένης Ευρώπης, είχαν διατυπώσει και οραματισθεί μια Ευρώπη απαλλαγμένη από το κεφάλαιο και τους εθνικισμούς, μια ομόσπονδη Ευρώπη των εργαζόμενων. Οι ιδέες αυτές ακόμα είναι επίκαιρες. Επίκαιρες γιατί αποκαλύπτουν από τη μια την καπήλευση από το κεφάλαιο της επιθυμίας των λαών για ειρήνη, επίκαιρες γιατί θέτουν τη συνεργασία αυτή σε άλλες βάσεις, με άλλες αξίες και άλλες αρχές, προς όφελος όλων των ανθρώπων και όχι κάποιας τάξης.
Ο Γκύντερ Φερχόιγκεν,
Γερμανός Σοσιαλδημοκράτης, πρώην Φιλελευθέρος και παλιός επίτροπος. Κατά τη θητεία του ως Επίτροπος Βιομηχανίας δημιούργησε σειρά High Level Groups (expert groups με διευθύνοντες συμβούλους εταιρειών και υπουργούς) που διέλυσαν περιβαλλοντικές νομοθεσίες για τις χημικές ουσίες, τα φάρμακα κ.α. Ο Φερχόιγκεν αυτή τη στιγμή ίσως να πληρώνεται εμμέσως από τις ίδιες εταιρείες που τόσο ευγενικά κάλεσε να συμμετέχουν στα expert groups. Οι εταιρείες αυτές μπορούν να αναθέσουν αποστολές στη εταιρεία Fleishman-Heillard στην οποία δουλεύει ο Φερχόιγκεν. Ο Γκύντερ άνοιξε επίσης και τη δική του εταιρεία την European Experience Company. Μπήκε δε και στη Royal Bank of Scotland στης οποίας τη σωτηρία στόχευε το πακέτο πτώχευσης του ιρλανδικού λαού που ενέκρινε η Επιτροπή.
Αν θέλετε μια ζωντανή επιβεβαίωση της σύμφυσης τραπεζικού και βιομηχανικού κεφαλαίου αλλά και του ενιαίου της αστικής τάξης παρά τον τεχνικό της διαχωρισμό της σε πολιτικούς και επιχειρηματίες, ιδού ο Peter Sutherland, πρώην Ευρωπαίος Επίτροπος Ανταγωνισμού στην πρώτη Επιτροπή Ντελόρ που άνοιξε τη διαδικασία φιλελευθεροποίησης τόσο στην Ευρώπη όσο και στον κόσμο μέσω του Παγκόμιου Οργανισμού Εμπορίου. Μετέπειτα έγινε στέλεχος της BP και της Goldman Sachs στην οποία και παραμένει.