Month: July 2013

Ο μύθος της ανάπτυξης
Τους τελευταίους μήνες μια μαγική λέξη ακούγεται απ’ άκρη σ’ άκρη της Ελλάδας: ανάπτυξη. Η κυβέρνηση και όλο το mediaκο σύστημα  προσπαθούν να μας πείσουν ότι πλέον οι θυσίες μας έπιασαν τόπο και ότι να, τώρα βγαίνουμε από τα μαύρα χρόνια της ύφεσης και μπαίνουμε στα φωτεινά της ανάπτυξης.
Ίσως αυτή η προσπάθεια μάλιστα να φέρνει και αποτελέσματα, αν πιστέψουμε τις εταιρείες δημοσκοπήσεων που εμφανίζουν το «κλίμα» να αντιστρέφεται. Αλλά σε αυτό το προπαγανδιστικό όργιο, συμμετέχει και σύμπασα η αντιπολίτευση, από την άκρα δεξιά, έως την αριστερά. Aυτοί, αμφισβητούν την πολιτική του πρωθυπουργού και έχουν άλλες – καλύτερες – προτάσεις, που θα φέρουν την πολυπόθητη ανάπτυξη. Κανένας όμως δεν λεει τι είναι αυτή η περιβόητη ανάπτυξη. Τι σημαίνει; Γιατί όλοι την περιμένουν; Ποιους ωφελεί και γιατί; Και το κυριότερο: τι καλό μπορεί να φέρνει στη ζωή μας, αν φέρνει;
Είναι γεγονός ότι ελάχιστοι κάνουν αυτές τις απλές ερωτήσεις, παρά το ότι υπάρχουν στρατιές «ειδικών της οικονομίας»  που με ύφος χιλίων καρδιναλίων, αραδιάζουν πολύπλοκους οικονομικούς όρους ––ανάπτυξη, ύφεση, πλεόνασμα, έλλειμμα, ακαθάριστο εγχώριο προϊόν, κατά κεφαλήν εισόδημα, στασιμοπληθωρισμός-   οπότε, δεν υπάρχουν και απαντήσεις. Η ανάπτυξη είναι κάτι γενικά και αόριστα καλό και διαχρονικά η κυρίαρχη προπαγάνδα την ταυτίζει εσκεμμένα με την έννοια της προόδου, και ποιος δε θέλει την πρόοδο;  Και είναι επίσης γνωστό ότι η γλώσσα είναι ένα πανίσχυρο μέσο. Όποιος την εξουσιάζει δίνοντας αυτός πρώτος τα νοήματα στις λέξεις, έχει κάνει ένα μεγάλο βήμα προς την επιτυχία του σκοπού του.
Ας δούμε λοιπόν, τι είναι τελικά αυτή η ανάπτυξη;
Αν ρωτήσετε έναν οποιοδήποτε οικονομολόγο να ορίσει τη λέξη, θα σας πει τον εξής πάνω κάτω απλό ορισμό: ανάπτυξη είναι η οικονομική μεγέθυνση, της οποίας μία -η πλέον σημαντική- παράμετρος, είναι η συνεχής αύξηση του Ακαθάριστου Εγχώριου Προϊόντος (ΑΕΠ). Αν το πηγαίνατε ακόμα παραπέρα και τον ρωτούσατε τι μετρά ο δείκτης της ανάπτυξης, θα παίρνατε την επίσης απλή απάντηση: μετρά την κερδοφορία των επιχειρήσεων, δηλαδή την απόδοση του επενδυμένου κεφαλαίου. Δηλαδή, η κερδοφορία του κεφαλαίου προκύπτει από την εντατική εκμετάλλευση της ανθρώπινης εργασίας και των φυσικών πόρων, η οποία και τελικά φέρνει κέρδος στον «επενδυτή». Κατά ποία έννοια όμως αυτή η ολοένα και μεγαλύτερη εκμετάλλευση της εργασίας (στη τεχνική γλώσσα: ανθρώπινοι πόροι), δηλαδή της δικιάς μας εργασίας, αλλά και η ολοένα και πιο εντατική εκμετάλλευση των πλανητικών πόρων, συντελούν στην ευημερία της κοινωνίας; Αυτή μάλλον είναι μια ερώτηση για την οποία δύσκολα θα πάρετε κάποια σαφή απάντηση. Το πολύ – πολύ ο οικονομολόγος μας, να σας πει ότι η αύξηση του ΑΕΠ αυξάνει την πίτα, οπότε τι διάολο, θα περισσέψει κάτι και για σας…Αν επιπλέον τον ρωτήσετε πώς με δεδομένο τους πεπερασμένους πόρους του πλανήτη η συνεχής ανάπτυξη θα είναι αέναα δυνατή, μάλλον θα σας κοιτάξει περίεργα.
Αυτές οι ερωτήσεις όμως είναι πολύ ουσιαστικές, μιας και η οικονομία (στην οποία έχει κυριαρχήσει ο χρηματοπιστωτικός τομέας) έχει περιέλθει σε κρίση, κρίση που μετατράπηκε σε δημοσιονομική (κρίση χρέους) και μας κατατρύχει.
Τι είναι η χρηματοπιστωτική οικονομία; Με απλά λόγια η προεξόφληση της δυνητικής παραγωγής. Δηλαδή ο επενδυτής – δανειστής προεξοφλεί ότι θα υπάρχει συνεχής ανάπτυξη, ούτως ώστε να μπορέσει να εισπράξει το κέρδος από αυτή. Πράγμα κομματάκι δύσκολο, γιατί για να συμπέσει η πραγματική παραγωγή με την προβλεφθείσα (και ήδη κεφαλαιοποιημένη) πρέπει κάθε αστάθμητος παράγοντας να αποκλειστεί από την παραγωγική διαδικασία, που σημαίνει ότι η οικονομία, πρέπει να διευθυνθεί με στρατιωτικό τρόπο, να συμπιεσθούν οι διεκδικήσεις των εργαζομένων, να αποκλεισθούν οι κοινωνικές διαπραγματεύσεις και να κατασταλεί αποτελεσματικά κάθε δύναμη αμφισβήτησης. Έτσι εξηγείται και η ραγδαία μετατόπιση των μοντέρνων κοινωνιών προς τον αυταρχισμό, αφού για να επιτευχθεί αυτό απαιτείται άρση των δημοκρατικών διαβουλεύσεων και καταστολή των κοινωνικών κινημάτων – χαρακτηριστικά όλα του ολοκληρωτικού κράτους, προς το οποίο τείνουν όλο και περισσότερο οι ανεπτυγμένες δυτικές κοινωνίες από τη δεκαετία του ‘80 και ύστερα (και αυτό εξηγεί επίσης την επιτυχία της Κίνας) (1).
Έτσι για να ξαναγυρίσουμε στο αρχικό μας ερώτημα θα πρέπει να αναρωτηθούμε που χωράμε όλοι εμείς σε αυτά;
Είναι προφανές ότι η οικονομική ανάπτυξη δε σημαίνει και ευημερία και για εμάς. Δε μπορεί να λύσει τα προβλήματά μας. Σήμερα η παραγωγική δυνατότητα ενός εργαζομένου στο Δυτικό κόσμο, είναι διπλάσια απ’ ότι ήταν πριν 50 χρόνια κι όμως οι αμοιβές αποπληθωρισμένες έχουν υποχωρήσει μέχρι και 80%!!! Δηλαδή παράγουμε διπλάσια και αμειβόμαστε υποπολλαπλάσια. Παρ’ όλα αυτά τα όρια συνταξιοδότησης ανεβαίνουν, ενώ η ανεργία καλπάζει, αφαιρώντας από όλο και μεγαλύτερα κομμάτια του πληθυσμού τη δυνατότητα αξιοπρεπούς διαβίωσης. Ταυτόχρονα, παράγονται όλο και περισσότερα αγαθά, οπότε οι κεφαλαιοκράτες πρέπει να «ανοίγουν» συνεχώς και νέες αγορές για να απορροφηθούν, κατατρώγοντας τα πλανητικά αποθέματα πρώτων υλών και αστικοποιώντας ολοένα και μεγαλύτερα κομμάτια του παγκόσμιου πληθυσμού.  Μια αδιέξοδη κατάσταση, που οδηγεί αναμφίβολα στη καταστροφή.
Η σημερινή λυσσαλέα επίθεση των καταφανώς τρομαγμένων κεφαλαιοκρατικών ελίτ στις κοινωνίες από την εκμετάλλευση του οποίων εξασφαλίζουν την υπεροχή και τα προνόμιά τους, η αδυσώπητη καταλήστευση όσων απομένουν αιχμάλωτοι στη μισθωτή εργασία και η αδιαφορία ––ουσιαστικά μεθοδευμένη εξόντωση–– για τη αυξανόμενη μάζα που καταφανώς περισσεύει, δεν λύνουν το παραπάνω δομικό πρόβλημα, τουναντίον το επιτείνουν. Επικρατούσα στρατηγική σε αυτές τις συνθήκες είναι το «ο σώζων εαυτόν σωθήτω», και ο απεγνωσμένος αγώνας  των κατεχόντων για διασφάλιση των αθέμιτων κεκτημένων τους, εξομοιώνει όλο και περισσότερο τον παγκόσμιο καπιταλισμό των ημερών μας με το οργανωμένο έγκλημα.
Λοιπόν κάτι πρέπει να κάνουμε. Αν η ανάπτυξη σημαίνει περισσότερα κέρδη για τους λίγους, μάλλον ήρθε η ώρα να αμφισβητήσουμε αυτό το ιδεολόγημα. Αν η εργασία μας γίνεται μέσω της τεχνολογίας όλο και πιο παραγωγική, μάλλον ήρθε η ώρα αντί να παράγουμε ολοένα και περισσότερα, να δουλεύουμε όλοι, αλλά ολοένα και λιγότερο. Αν η κατανάλωση ολοένα και περισσότερων αγαθών σημαίνει ολοένα και μεγαλύτερη καταλήστευση των πλανητικών πόρων, μάλλον ήρθε η ώρα να μειώσουμε τη παραγωγή και τα καταναλωτικά μας πρότυπα. Αν τα ιδεολογήματα της «οικονομίας» οδηγούν σε ένα γενικευμένο κοινωνικό πόλεμο, χωρίς στρατηγική, χωρίς ηθικούς κανόνες, αναστολές και οίκτο, τότε ήρθε η ώρα να αποδομήσουμε αυτά τα ιδεολογήματα και να προτάξουμε το δικό μας συμφέρον και τη δική μας ηθική.
Αν λοιπόν κάποιος πολιτικάντης, κάποιος οικονομολόγος, κάποιος ένθερμος θιασώτης της «ανάπτυξης» (άνθρωποι δηλαδή που είναι επιστήμονες στην πολιτικολογία, την αριθμολαγνεία και τους διπλωματικούς ελιγμούς, αλλά για τα πρακτικά προβλήματα δεν έχουν καμιά απάντηση, γιατί τα βλέπουν μέσα από τα παραμορφωτικά γυαλιά κάποιας ιδεολογίας), προσπαθεί να σας πείσει για το καλό που σας περιμένει, κάντε του μερικές απλές ερωτήσεις παραφράζοντας τον Βίλχελμ Ράιχ: «Τι κάνεις στην πράξη για να μας χορτάσεις, χωρίς να δυστυχήσουν άλλοι άνθρωποι; Τι κάνεις για να καταπολεμήσεις τις χρόνιες αρρώστιες, τι κάνεις για την ευτυχία του παιδιού, τι για να εξουδετερώσεις τη φτώχεια, τι για ν’ αποσοβήσεις τη συντριβή πολύτεκνων μητέρων, τι για να βελτιώσεις την υγιεινή των πόλεων και της κατοικίας; Τι; Τι; Τι; Και μη φλυαρείς, αλλά δώσε μας μια συγκεκριμένη απάντηση, ειδάλλως κλείσε το στόμα σου».

Αντί γιά μετάσταση, στη μεριά μας έχουμε μετάλλαξη…

Πρόκειται γιά την είσοδο σ’ένα σκοτεινό λαβύρινθο. Πολυδαίδαλο μ’ επικίνδυνες προεξοχές βράχων, με απότομες γωνίες, με γκρεμούς, δηλητηριώδη φίδια και σκοτάδι. Τόσο επικίνδυνο που δε γνωρίζω αν θα βγούμε ποτέ από κεί. Κι αν βγούμε δε γνωρίζω αν θάμαστε πιά οι ίδιοι.

Δε ξέρω άλλη περίοδο μέσα στη σύγχρονη ιστορία που ο δυτικός κόσμος οπισθοχωρεί. Ακόμη και ο τελευταίος μεγάλος πόλεμος, φάνηκε σαν αιφνίδιο διάλλειμμα αξιακής στασιμότητας μιάς ιστορίας που δε γυρίζει πίσω, μιάς ιστορίας προόδου και βελτιώσης των συνθηκών της ζωής και της ανθρώπινης αξιοπρέπειας. Όχι πως δε ξέραμε ότι το κράτος πρόνοιας, δεν ήταν παρά η μάσκα που έκρυβε το κτήνος των επικυρίαρχων. Όμως η αποκάλυψή του, γίνεται τόσο απροκάλυπτα.

Η εγκύκλιος ενός υπουργού, γιά την εκπαραθύρωση των εκπαιδευτικών με 67% αναπηρία, που επισημοποιεί τη θεμελίωση ενός σύγχρονου καιάδα.

Η απόφαση άλλου υπουργού να ξεμπροστιάζονται συνάνθρωποι, -οι οροθετικές, που μιά υποκριτική κοινωνία εθνικών χρηστών ηθών, εκκολάπτει κι οδηγεί στη πορνεία -εμπορικό μέσο για την υλοποίηση του συμβολαίου τους με το θάνατο.

Οι δηλώσεις του βουλευτή ενάντια στο δικαίωμα των ανθρώπων να ζούν με ευημερία θεωρείται η καταστροφή της ελλάδας.

Ποινικοποιείται η ευημερία των ανθρώπων, ποινικοποιείται το δικαίωμα της αυτοδιάθεσης, ποινικοποιείται η ασθένεια και η αναπηρία. Απαγορεύονται οι διαδηλώσεις απαγορεύονται οι εκδηλώσεις στο δημόσιο χώρο, και κλείνει η δημόσια τηλεόραση, -το δικό τους όργανο προπαγάνδας, ως « άντρο κακοδιοίκησης». Τα ιδιωτικά κανάλια προάγουν καλύτερα τα ήθη..

Γι αυτό και στις κοινωνικές ειδήσεις, τα media απαυγάζουν τις δικές τους αξίες:

Είναι η πρώτη φορά μετά από χρόνια, που εδώ στην ελλάδα του 2013 μαθαίνουμε πρωτοσέλιδα, ότι η γύμνια είναι αδίκημα, και το ανθρώπινο σώμα είναι ντροπή.

Είναι η πρώτη φορά που μαθαίνουμε από επιστήμονα –πολιτικό ότι υπάρχουν δύο αλήθειες γιά το χορό του Ζαλόγγου: άλλη είναι η ιστορική επιστημονική, κι άλλη είναι η πολιτική. Αλήθεια με πόσα επιστημονικο- πολιτικά παραμύθια…που μας μεγάλωσαν;

Είναι η πρώτη φορά που ένα τραγούδι, αντιμετωπίζεται με μίσος και φόβο. Είναι η πρώτη φορά;

Μάλλον όχι. Μάλλον πέσανε πολλά μαζί και μας είναι δυσκολοχώνευτα. Εμείς θα προτιμήσουμε το δρόμο της αντίστασης Της δασκάλας με το τραγούδι για τον Κεμάλ που ήθελε να αλλάξει τον κόσμο. Θα προτιμήσουμε το δύσκολο δρόμο, όπως η οικογένεια των δολφονημένων από το μαχαίρι ενός ασυνείδητου φτωχοδιάβολου, που με μιάν επιστολή τους ανέκοψαν, τη ρατσιστική μπόχα πριν αναδυθεί.

Νιώθουμε ότι πλησιάζει η ώρα που θα πούμε: ΩΣ ΕΔΩ! Πάμε γι αντεπίθεση! Πάμε για κοινωνική αντεπίθεση! Να τα πάρουμε όλα πίσω, αφού όλα μας ανήκουν.

Με αφορμή την επανοικειοποίηση του δημόσιου χώρου, η τουρκία μεταλαμπαδεύει ένα φως. Μια κρυφή ελπίδα, μοιάζει ν΄αναγεννάται, αλλά μάλλον είναι φρούδα. Μιά ελπίδα μετάστασης της φωτιάς προς τη μεριά μας. Φοβάμαι όμως πως αντί γιά μετάσταση, στη μεριά μας έχουμε μετάλλαξη. Σαν να οδεύουμε προς απανθρωποίηση. Μας θέλουνε υπάνθρωπους. Χωρίς κρίση, χωρίς αξίες, χωρίς ανθρωπιά, χωρίς ελευθερία, χωρίς συναίσθημα. Πραγματικός βομβαρδισμός. Η «λανθάνουσα γλώσσα» του περιφερειάρχη καταδεικνύει ένα πνεύμα που υποπίπτει ασυνείδητα. Ίσως να μην είναι ούτε κακός άνθρωπος, ούτε αμόρφωτος. Το αντίθετο μάλιστα, καλών προθέσεων άνθρωπος είναι (αν κι εξουσιολάγνος). Ίσως απλώς να μίλησε ασυνείδητα. Εδώ μοιάζει η μετάλλαξη να έχει εκκινήσει…και μάλιστα σε δημόσιο λόγο.

Εμείς θα κρατήσουμε τη δάδα αναμμένη όσο αντέξει μέσα στο λαβύρινθο που μοιάζει να μπαίνουμε. Θ’ αναζητούμε χώρους κι ανθρώπους ελεύθερους.Φάρος μας οι αξίες μας, φάρος μας η κρίση μας, φάρος μας οι ελπίδες μας και τα οράματά μας από ένα κόσμο παλιό, μα τόσο ερχόμενο από το μέλλον κι εντελώς καινούργιο κι αχρησιμοποίητο. Αυτό το κόσμο θα διασώσουμε, κρυφά από τους άλλους, τους μεταλλαγμένους. Εάν είσαι από εμάς έλα.

Δε φοβόμαστε τίποτα.

Έχουμε Αζυμούθιο.

«Η σχέση του δημόσιου και ιδιωτικού σε μία κοινωνία αντικατοπτρίζει το βαθμό ακμής ή παρακμής. Ιστορικά έχει αποδειχθεί ότι στις κοινωνίες που ακμάζουν υπάρχει ανεπτυγμένη η συλλογικότητα και αποτυπώνεται η κυριαρχία του δημοσίου στο ιδιωτικό, ενώ σε κοινωνίες που βρίσκονται σε κρίση, η ανάπτυξη των ιδιωτικών συμφερόντων επισκιάζουν το δημόσιο, και ο δημόσιος χώρος επιδέχεται πιέσεις.»
(Σαρηγιάννης Γ., 2002)
Ο Δημόσιος Χώρος αποτελεί μοναδικό χωρικό πεδίο όπου οι άνθρωποι μπορούν να βρίσκονται ελεύθερα (και σε μεγάλους αριθμούς), χωρίς να υπάρχουν εμπορικά ή οικονομικά κίνητρα. Συνιστά τον τόπο της βιωμένης εμπειρίας, των κοινωνικών και διαπροσωπικών σχέσεων, της συλλογικής κουλτούρας και παράδοσης, της ελεύθερης δημόσιας έκφρασης και του διαλόγου, καθώς και το χώρο της διαμόρφωσης της πολιτικής ταυτότητας, της κοινωνικής συνείδησης, των συλλογικών διεκδικήσεων. Ο δημόσιος αστικός χώρος, και η μορφή του, αποτελούν τον καθρέφτη της κοινωνικής σύστασης της πόλης και των σχέσεων μεταξύ των κατοίκων της· «Οι δημόσιοι χώροι αποτελούν ένα παράθυρο στην ψυχή της πόλης» (Sharon Zukin, 1995). Πρόκειται για δημόσιο αγαθό. Άλλο ένα το οποίο θυσιάζεται στο βωμό της αγοράς.
Τα παραδοσιακά χαρακτηριστικά της αθηναϊκής πολεοδομίας, όπως η έλλειψη σχεδιασμού και δαπανών, η γενικευμένη αυθαιρεσία και η κερδοσκοπία πάνω στη γη δεν επέτρεψαν τη δημιουργία μιας «ευρύχωρης» πόλης με πλούσιους και άνετους δημόσιους χώρους. Το πρόβλημα της έλλειψης δημοσίων χώρων εντάθηκε και ως ένα βαθμό έλαβε νέα μορφή κατά την τελευταία δεκαπενταετία και ιδιαίτερα μετά την ανάληψη της διοργάνωσης των Ολυμπιακών Αγώνων. Τα σχέδια για τη βιώσιμη ανάπτυξη της πόλης που είχαν εκπονηθεί κατά τη δεκαετία του ’80 εγκαταλείφθηκαν, και αντικαταστάθηκαν από «νέες πολιτικές πρακτικές, κύρια στοιχεία των οποίων είναι η εμπορευματοποίηση και η ιδιωτικοποίηση των δημόσιων χώρων» (Ν. Μπελαβίλας 2005), οι συμπράξεις ιδιωτικού και δημόσιου τομέα και η εξασφάλιση καλύτερων προϋποθέσεων για ιδιωτικές επενδύσεις.
Τα τελευταία 3 χρόνια, με άλλοθι την οικονομική κρίση, επικρατεί όλο και εντονότερα η αίσθηση ότι το μόνο ωφέλιμο είναι το οικονομικά επικερδές. Ταυτόχρονα η αδυναμία του κράτους να διαχειριστεί τις συνθήκες, βολικά μεταφράζεται ως αδυναμία δική μας, και λύση δεν είναι άλλη από την ιδιωτικοποίηση. Δημόσια επικοινωνία (ΟΤΕ), δημόσιο νερό (ΕΥΔΑΠ), δημόσια ενημέρωση (ΕΡΤ)… όλα έχουν μια τιμή. Έτσι κι ο δημόσιος χώρος τεμαχίζεται και πωλείται. Οι παραλίες γίνονται ιδιωτικές, οι πλατείες γεμίζουν τραπεζοκαθίσματα της καφετέριας που κατέθεσε την καλύτερη οικονομική προσφορά, κάθε διαθέσιμος χώρος διατίθεται για διαφήμιση.
«Αξίζει να σημειώσουμε ότι ο δημόσιος χώρος μεταφράζεται από την Τοπική Αυτοδιοίκηση ως ιδιωτικός χώρου του δήμου. Ουσιαστικά η λέξη δημοτικός χώρος ισοδυναμεί πρακτικά με την κατά βούληση χρήση του χώρου από πλευράς του δήμου. Αναλόγως και από ιδιώτες. Ουσιαστικά πρόκειται για μία απάνθρωπη κι άκρως αντιδημοκρατική στάση που αλλοιώνει το αστικό τοπίο και αιχμαλωτίζει τις ελάχιστες σπιθαμές γης σε εμπορικές δραστηριότητες.» (Δ. Χλωπτσιούδης, 2012)
Στο δήμο Αμαρουσίου αντίστοιχα τα παραδείγματα είναι πάρα πολλά. Σημαντική απώλεια δημόσιου χώρου για τον δήμο, όταν παραχωρήθηκαν από την πολιτεία 43 στρέμματα δημόσιας γης που άνηκαν στον ΟΕΚ (Οργανισμός Εργατικής Κατοικίας) για την κατασκευή του «Χωριού Τύπου» του Αθήνα 2004. Το «Χωριό Τύπου» δεν άνοιξε ποτέ αφού στη θέση του το 2006 ανοίγει το «the Mall Athens». Έναντι των 75.000τμ καταναλωτικού ναού, ο κ. Λάτσης είχε υποσχεθεί την δημιουργία δημόσιου πάρκου υψηλού πρασίνου στα υπόλοιπα στρέμματα. Πράσινο σήμερα δεν υπάρχει πουθενά στη γύρω περιοχή, ενώ το μεγαλύτερο αυθαίρετο της Ευρώπης συνεχίζει να λειτουργεί. Η συνεισφορά της ελληνικής πολιτικής ελίτ (Σημίτης, Καραμανλής, Λαλιώτης, Βενιζέλος, κα) για την πραγματοποίηση του έργου, όπως και η μηδενική αντίδραση των διαδοχικών κυβερνήσεων έκτοτε, είναι εντυπωσιακή.
Βέβαια η καταπάτηση του Δημόσιου Χώρου δεν εκφράζεται πάντα σε τόσο μεγάλες κλίμακες, αλλά βρίσκεται και στην πραγματικότητα των μικρών πεζοδρόμων, των πλατειών γειτονιάς, των τοπικών κέντρων. Χαρακτηριστικό παράδειγμα η αξιοποίηση της περιοχής γύρω από τον σταθμό ΗΣΑΠ Αμαρουσίου, όπου αναλόγως την εποχή οι χώροι συνάντησής μας γεμίζουν περίπτερα που πουλάνε κάθε είδους προϊόντα. Από το πανηγύρι δεν λείπει ένα μικρό Λούνα Παρκ και η εκκωφαντική (κακόγουστη) μουσική. Μάλιστα για την έκδοση αδείας εκμετάλλευσης των περιπτέρων υπάρχει online αίτηση στο site του δήμου (http://www.maroussi.gr/frontoffice/portal.asp?cpage=NODE&cnode=146), μαζί με μια πληθώρα άλλων αδειών που αφορούν στην εμπορική αξιοποίηση του δημόσιου χώρου. Ανάμεσα στις κατηγορίες συναντάμε «Άδεια Μικροπωλητή», άδειες σχετικές με «φωτεινές επιγραφές, διαφημιστικές στήλες», ιδιαίτερο ενδιαφέρον έχει η επιλογή των λέξεων για την «Κατάληψη κοινόχρηστων χώρων για πρατήριο υγρών καυσίμων» και την «Κατάληψη κοινόχρηστων χώρων για τραπεζοκαθίσματα». Στεκούμενοι στην τελευταία κατηγορία αξίζει να αναφερθούμε στην έμμεση αναγνώριση της κατάχρησης του κοινόχρηστου χώρου και η μετατροπή του σε ένα δάσος από καρεκλάκια κι ομπρελίτσες της κάθε καφετέριας, όπως συμβαίνει στην πλατεία Εθ.Αντιστάσεως, πίσω από τον ΗΣΑΠ. Ναι, αυτός ο χώρος κάποτε ήταν μια ελεύθερη πλατεία στην οποία μπορούσαμε να συνευρεθούμε χωρίς να χρειαστεί να καταβάλλουμε τα 5 ευρώ του καφέ. Οι οικονομικές συγκυρίες χρησιμοποιούνται για άλλη μια φορά, αιτιολογώντας την παράλογα αυξημένη κατάληψη του ελεύθερου χώρου που μας ανήκει. Μάλιστα τον προηγούμενο μήνα σε ένα μοίρασμα που επιχειρήθηκε από το «Αζυμούθιο» στον εν λόγω χώρο συναντήσαμε τις έντονες αντιδράσεις των υπευθύνων, με πρόφαση ότι «ενοχλούμε τους πελάτες» όταν διανέμουμε δωρεάν την εφημερίδα μας. Δηλαδή ο δημόσιος χώρος και η δράση μέσα σε αυτόν, πλέον ελέγχεται από εμπορικά συμφέροντα. Και αν αυτό το συμβάν μοιάζει υπερβολικό, πληροφορούμε τον κάτοικο Αμαρουσίου ότι υπάρχει στο site του δήμου και «Έκδοση άδειας χρήσης μουσικών οργάνων». Δηλαδή αν θέλουμε να βγούμε σε μια πλατεία με την παρέα μας να παίξουμε μουσική, πρέπει να ζητήσουμε ειδική άδεια από τις δημοτικές αρχές. Μην τυχόν και ενοχληθεί κανένας πελάτης…
Εδώ έχε νόημα να θίξουμε και την «Βιοκλιματική Ανάπλαση Ιστορικού και Εμπορικού Κέντρου Αμαρουσίου», όπως προωθείται. Διαβάζοντας λοιπόν τα στοιχεία που παραθέτει ο δήμος (http://www.maroussi.gr/appdata/usertexts/images/2013/01/dhmosios_dialogos_gia_bioklimatikh_anaplash.pdf) περί διαφάνειας διαδικασιών, περί δήθεν αναβάθμισης πρασίνου, περί δημιουργίας «πίδακων νερού και εναλλακτών αέρα» (?!), φτάνουμε στους στόχους της ανάπλασης. Από τους 6 κύριους που τίθενται, οι 2 είναι οι εξής:
«Η αισθητική και λειτουργική αναβάθμιση του ιστορικού εμπορικού κέντρου.»
«Η αναβάθμιση και ανάδειξη της τοπικής αγοράς, με την προσθήκη στοιχείων που θα αναδεικνύουν την ταυτότητα και το χαρακτήρα της, στοιχείο που σήμερα λείπει και αποτελεί μεγάλο ανταγωνιστικό μειονέκτημα.»
Δηλαδή στην αναδιαμόρφωση του δημόσιου χώρου του Αμαρουσίου (Πλ. Αγίας Λαύρας, οδοί Ερμού, Δήμητρος, Πλαστήρα, κα), είναι βασικό μέλημα τα εμπορικά και οικονομικά οφέλη. Άλλη μια φορά που κυρίαρχη αξία είναι η εμπορική, που οι χώροι που μας ανήκουν θυσιάζονται στις αγορές, που η ποιότητα ζωής μας παίρνει μια τιμή.
Ο Δημόσιος χώρος, ο Ελεύθερος χώρος, ο Κοινωνικός χώρος είναι χώρος που μας ανήκει. Είναι ο χώρος της κοινής ζωής μας. Δεν αρκεί η αντίσταση και η υπεράσπιση αυτών που μας μένουν. Είναι επιτακτική η διεκδίκηση και νέων πεδίων ελεύθερης συνεύρεσης, όπου θα αναζητούμε την ιδιαίτερη ταυτότητά μας, την ταυτότητα της γειτονιάς μας, την κουλούρα μιας κοινότητας. Να δώσουμε αξία στην χρήση της γης και όχι στο εμπορευματικό της αντίκτυπο. Συμμετέχουμε σε αυτοοργανομένες  συνελεύσεις, όπου παίρνουν οι χρήστες τις αποφάσεις για τους χώρους που κατοικούν. Οι ελεύθεροι δημόσιοι χώροι δεν είναι ουτοπίες, εμείς τους διαμορφώνουμε, είναι οι χώροι που ζούμε, είναι τα σπίτια μας…

ΟΙ ΕΛΕΥΘΕΡΙΑΚEΣ ΘΕΩΡIΕΣ ΓΙΑ ΤΟ ΔΗΜOΣΙΟ ΧΩΡΟ
Ο «κοινωνικός χώρος»
στον Lefebvre

Την δεκαετία του ’60 το ζήτημα του χώρου αποτελεί κεντρικό σημείο ενδιαφέροντος των θεωρητικών ρευμάτων της εποχής, όπως Καταστασιακοί, Υπαρξιστές κλπ. Ο Henri Lefebvre υπήρξε ένας από τους θεωρητικούς, που ασχολήθηκε έντονα με τον ρόλο του χώρου. Στην διαλεκτική μεταξύ χώρου – κοινωνίας, ο Lefebvre υποστήριξε ότι ο «κοινωνικός χώρος» αποτελεί πεδίο εσωτερικών εντάσεων, όπου εντοπίζονται οπές της κανονικότητας, πρόσφορο έδαφος για την ανάπτυξη αντίρροπων δυνάμεων. Ο κοινωνικός χώρος είναι κάτι ανεξαρτητοποιημένο, κάτι δυναμικό που έχει «δική του ζωή», όπως χαρακτηριστικά αναφέρει[1].
Στο «La production de l’ espace»,o Lefebvre[2] αναπτύσσει μια πορεία σκέψης πάνω στους τρόπους παραγωγής του χώρου. Υποστηρίζει λοιπόν, ότι «η παραγωγή του κοινωνικού χώρου είναι κοινωνική πρακτική»[3]. Δηλαδή ότι κάθε χώρος αποτελεί συλλογικό προϊόν και εξαρτάται από την κοινωνία στην οποία παράγεται. Θεωρεί, πως ο χώρος δεν αποτελεί μια «αθώα» αναπαράσταση αλλά ότι, ενώ πυροδοτεί τις αρχές και τις αξίες της αστικής κοινωνίας, αποτελεί και πεδίο συνεχούς αμφισβήτησης της κυριαρχίας της. Σύμφωνα με τον ίδιο, «ο χώρος της καπιταλιστικής κοινωνίας μοιάζει απόλυτα εκλογικευμένος»[4]. Δηλαδή η στρατηγική και η γνώση για την παραγωγή του χώρου καθορίζουν όχι μόνο την υλική μορφή του αλλά και τον κοινωνικό του περιεχόμενο. Ο καπιταλιστικός χώρος αντιμετωπίζεται ως εμπόρευμα, πουλιέται και αγοράζεται, μοιάζει λογικός, ωστόσο είναι παράλογα τεμαχισμένος. Η έλευση του «μοντέρνου νέο- καπιταλισμού»[5], όπως τον αποκαλεί ο Lefebvre , καθιστά την πραγματικότητα του κοινωνικού χώρου αρκετά πιο περίπλοκη. Η παγκοσμιοποιημένη πια αστική κοινωνία, η οποία εγκαθιστά υπερεθνικά κέντρα κυριαρχίας, θέτει ως κεντρικό αίτημα την αναπαραγωγή των σχέσεων παραγωγής. Η κυριαρχία της δεν συμπίπτει πια με τη απλή αναπαραγωγή των μέσων παραγωγής αλλά πραγματοποιείται μέσω άλλων διαδικασιών-μηχανισμών , αυτών της καθημερινότητας, της εργασίας, της κουλτούρας, της ψυχαγωγίας, σε χώρους όπως το σχολείο, το πανεπιστήμιο, ο χώρο εργασίας, το γήπεδο, και τον δημόσιο χώρο γενικότερα.

Καταστασιακή Διεθνής, το θέαμα,
η δημιουργικότητα στην πόλη

Στην εισαγωγή του «Το Δικαίωμα στην Πόλη» ο Σ. Σταυρίδης γράφει: « […] ο Λεφέβρ, όπως και τόσοι θεωρητικοί και καλλιτέχνες της πρωτοπορίας του μεσοπολέμου αλλά και της μυθικής δεκαετίας του εξήντα, έβρισκε στην πόλη όχι μόνο την φρίκη αλλά και την ελπίδα, όχι μόνο την τάξη αλλά και την αταξία, όχι μόνο την αναπαραγωγή των κυρίαρχων αξιών αλλά και την αμφισβήτησή τους, όχι μόνο την κανονικοποιητική ρουτίνα αλλά και την απελευθερωτική γιορτή»[6]. Τέτοιοι θεωρητικοί και καλλιτέχνες ήταν και η πολιτική ομάδα «Καταστασιακή Διεθνής», οι οποίοι μάλιστα διατηρούσαν έντονες σχέσεις με τον Lefebvre.
Οι Καταστασιακοί ασχολήθηκαν κατά κόρον με την διερεύνηση ενός εναλλακτικού τρόπου ζωής και ανθρώπινης ολοκλήρωσης, διαφορετικής απ’ αυτήν που επέβαλε ο σύγχρονος καπιταλισμός. Υποστήριζαν ότι ο φετιχισμός των αγαθών, η αντικειμενοποίηση προσώπων και καταστάσεων, η «πραγμοποίηση» των ανθρωπίνων και κοινωνικών σχέσεων, είναι το μέσο για την μετάβαση από την εμπειρία στην αναπαράστασή της, από την κοινωνία στην «Κοινωνία του Θεάματος». Παρότρυναν, στην οικειοθελή κατασκευή «καταστάσεων» που συμβάλουν σε ένα είδους απελευθέρωσης από το κατεστημένο, που συμβάλουν στην επανάκτηση της πιο θεμελιώδους και πολύτιμης ανθρώπινης αξίας, της δημιουργικότητας. Με δημιουργικότητα λοιπόν αντιμετώπιζαν και την πόλη και τους δημόσιους χώρους. Μέσα από την θεωρία της «ψυχογεωγραφίας», μελέτησαν την πόλη πέραν των κλασσικών πολεοδομικών μεθόδων, χαρτογραφώντας τη με βάση την ατμόσφαιρα και την εκφραστικότητα του χώρου, προσφέροντας έτσι μια καλλιτεχνική ανάγνωση του αστικού πεδίου. Πίστευαν στη μεταστροφή της πόλης από χώρο έκφρασης της εξουσίας, σε χώρο αυτοέκφρασης της κοινωνίας[7]. Έτσι ο δημόσιος χώρος αντιμετωπίζεται σαν ένα ενιαίο, ροϊκό περιβάλλον στο οποίο δίνεται έμφαση στην εξερεύνηση, το παιχνίδι, τη δημιουργία, την εφαρμοσμένη τέχνη από όλους, ως μέθοδοι οικειοποίησης.

[1] Lefebvre, H. (2007α), The Production of Space, Oxford: Blackwell Publishing, σελ.26. [2] Lefebvre, H. (2007α), The Production of Space, Oxford: Blackwell Publishing, σελ.26-33. [3] Lefebvre, H. (2007α), The Production of Space, Oxford: Blackwell Publishing, σελ.30. [4] Lefebvre, H. (2007β), Δικαίωμα στην Πόλη, Αθήνα: Κουκίδα, σελ.218. [5] Lefebvre, H. (2007α), The Production of Space, Oxford: Blackwell Publishing, σελ.32. [6] Σταυρίδης, Σ. (2007), «Α. Λεφέβρ. Η απελευθερωτική προοπτική της πόλης-έργο», στο To Δικαίωμα στην Πόλη, Αθήνα: Κουκίδα, σελ.8. [7] Chtcheglov, I. (1953), Formulary for a New Urbanism, όπως παρατίθεται: http://www.bopsecrets.org/SI/Chtcheglov.htm

Ίσως θα ήταν καλύτερα, αν δε μας αρκεί η εμπειρική παρατήρηση του κοινωνικού μας περίγυρου, να μιλήσουμε και εμείς με την αγαπημένη γλώσσα των οικονομολόγων και των εξουσιαστών: με αριθμούς.
Ας πάρουμε λοιπόν, ένα παράδειγμα κράτους – υπόδειγμα, των νεοφιλελεύθερων θεωριών, που πειθάρχησε απόλυτα στις οδηγίες του ΔΝΤ: τη Γουατεμάλα. Η Γουατεμάλα, παρά το ότι βρίσκεται στην Αμερική, χιλιάδες χιλιόμετρα μακριά μας, παρουσιάζει αρκετές ομοιότητες με την Ελλάδα. Έχει πληθυσμό και έκταση περίπου όση η Ελλάδα. Πέρασε από μεγάλες κοινωνικές αναταραχές, εμφύλιο, χούντες και πραξικοπήματα, για να καταλήξει το 1984 να ζητήσει την επέμβαση του ΔΝΤ για να «σουλουπώσει» τα οικονομικά της.  Η ουσία της σύγκρισης είναι ότι η Γουατεμάλα κάνει ΑΚΡΙΒΩΣ ότι της ζητάνε οι δανειστές της.
Μακροοικονομικά, είναι η χώρα των χιλίων θαυμάτων! Εμφανίζεται ως μια από τις πιο σταθερές και αναπτυσσόμενες οικονομίες της Κεντρικής και Νότιας Αμερικής. Ο πληθωρισμός της είναι ελάχιστος, η νομισματική της ισοτιμία συνεχώς σταθερή, η ανεργία βρίσκεται κάτω απ’ το 3% και οι εξαγωγές της ανθίζουν. Το Διεθνές Νομισματικό Ταμείο επιτηρεί την οικονομική πορεία της χώρας, ήδη από τις αρχές της δεκαετίας του ’80. Σύμφωνα με τον εκπρόσωπο του ΔΝΤ, Φερνάντο Ντελγάδο: «Η Γουατεμάλα έχει κάνει ρεκόρ. Παρουσιάζει ένα ιστορικό συμμόρφωσης και εκπλήρωσης υποχρεώσεων ιδιαίτερα ικανοποιητικό. Έχει επιδείξει αξιέπαινη φορολογική πολιτική και έχει επιτύχει σε όλα τα επίπεδα με τον πιο ικανοποιητικό τρόπο!». Τα τελευταία εφτά χρόνια, η Γουατεμάλα εμφανίζει εντυπωσιακή οικονομική ανάπτυξη που θα ζήλευαν πολλές ανεπτυγμένες χώρες. Ο μέσος όρος αγγίζει το 4%!
Όλα αυτά είναι θαυμάσια, οι κάτοικοι της Γουατεμάλας θα πρέπει αν μη τι άλλο να ζούνε μια χωρίς άγχος για τον επιούσιο ζωή. Όμως, κάθε νόμισμα έχει δύο όψεις, και κάποια άλλα στοιχεία έρχονται να μετριάσουν τον ενθουσιασμό. «Είμαστε η χώρα της Κ. Αμερικής με τον υψηλότερο δείκτη χρόνιου υποσιτισμού. Έχουμε περισσότερο από το μισό πληθυσμό μας να ζει σε συνθήκες φτώχειας, με λιγότερο από 2 δολάρια τη μέρα. Υπάρχουν τεράστιες  ανισότητες και μεγάλες αντιφάσεις, που παρά τη μεγάλη παραγωγή πλούτου, και παρόλο που η χώρα μας είναι παραγωγός τροφίμων, το 49% των παιδιών μας κάτω των 5 ετών υφίστανται χρόνιο υποσιτισμό», σημειώνει ο Χόρχε Σάντος, συντονιστής του Κέντρου για τα Ανθρώπινα Δικαιώματα. Σύμφωνα με έρευνα που εξέδωσε η UNICEF το 2009, από τα 1200 παιδιά που γεννιούνται καθημερινά, τα 599 παιδιά πρόκειται να ζήσουν υποσιτισμένα. Λόγω και του υποσιτισμού της μητέρας, 3 παιδιά θα πεθάνουν την πρώτη μέρα της γέννησής τους, 6 πριν κλείσουν μια εβδομάδα ζωής, 4 πριν κλείσουν ένα μήνα, και 64 μωρά θα πεθάνουν πριν γίνουν 5 ετών. Ο χρόνιος παιδικός υποσιτισμός είναι η εθνική τραγωδία της Γουατεμάλα, μια σιωπηλή γενοκτονία που διεξάγεται υπό την ευημερία των αριθμών…
«Έχουμε ένα τόσο μεγάλο ποσοστό υποσιτισμένων και την ίδια στιγμή έχουμε τη μεγαλύτερη συγκέντρωση πλούτου σε όλη την Κ. Αμερική. Σε αυτή την κατάσταση έφτασε η χώρα μας μετά τις συμφωνίες με το ΔΝΤ!», λέει θυμωμένα ο Χάκομπο Ομάρ Χερόνιμο, συνδικαλιστής της οργάνωσης αγροτών Platforma Agraria.
Μέχρι το 1980, η Γουατεμάλα ήταν μια χώρα αυτάρκης σε παραγωγή τροφίμων. Μέσα σε σκάνδαλα διαφθοράς για τα οποία ποτέ κανείς δεν τιμωρήθηκε, οι κρατικές επιχειρήσεις ιδιωτικοποιήθηκαν, οι φυσικοί πόροι πουλήθηκαν σε ξένες πολυεθνικές, το κράτος συρρικνώθηκε, οι μισθοί και τα εργασιακά δικαιώματα περικόπηκαν. Σήμερα, η χώρα παράγει μόνο το 50% των τροφίμων που χρειάζεται, και τα υπόλοιπα είναι εισαγόμενα. Κι όμως, υπολογίζεται ότι με τις εκτάσεις γης που έχει, η Γουατεμάλα θα μπορούσε να παράγει τρόφιμα για όλη την Κ. Αμερική!
Ο σοσιαλδημοκράτης Πρόεδρος Άλβαρο Κολόμ κέρδισε τις εκλογές το 2008, υποσχόμενος διατροφική ασφάλεια για τους φτωχούς. Επί των ημερών του, οι τιμές που ήδη είχαν εκτιναχθεί στα ύψη αυξήθηκαν και πάλι, αυτή τη φορά κατά 83%! Σχεδόν ο μισός πληθυσμός αποκλείστηκε από βασικά είδη τροφίμων. «Διαχρονικά, αυτό οφείλεται στις πολιτικές της υποτιθέμενης απελευθέρωσης του εμπορίου, γιατί τελικά δεν απελευθερώνεται. Δεν έχουμε καν ελεύθερη Αγορά! Στην πραγματικότητα αυτό που έχουμε είναι νομοθεσίες χωρίς τέλος, που ωφελούν τις μεγάλες εταιρίες κι αφήνουν σε μειονεκτική θέση τους μικροκαλλιεργητές!», επιχειρηματολογεί ο συνδικαλιστής αγρότης Χερόνιμο.
Η Γουατεμάλα έχει γίνει σήμερα ο παράδεισος των ολιγοπωλίων. Μόνο ένας επιχειρηματικός όμιλος ελέγχει το 50% του σιταριού, ένας άλλος το 60% του ρυζιού, και ένας τρίτος το 80% του καλαμποκιού. Στα πιο εύφορα εδάφη δεν καλλιεργούνται πλέον τρόφιμα, αλλά μπανάνες, καφές, ζαχαροκάλαμα, καουτσούκ και βιοκαύσιμα, σε τεράστιες φυτείες που ανήκουν σε εταιρείες. Κι όπως λένε οι αγρότες πικρά: «Σήμερα στη Γουατεμάλα τα παραγωγικά εδάφη του Πολοτσίκ χρησιμοποιούνται για τον αφρικανικό φοίνικα. Ο αφρικανικός φοίνικας παράγει λάδι, που τελικά θα καταλήξει στο ντεπόζιτο των αυτοκινήτων, και όχι στην κοιλιά των φτωχών!».
Το παράδειγμα της Γουατεμάλα θα μπορούσε να μας διδάξει αλλά κυρίως να μας προειδοποιήσει για πολλά.

Πηγή: Εξάντας: Υπέροχη μακροοικονομία. http://www.exandasdocumentaries.com/gr/documentaries/chronologically/2010-2011/158-macroeconomics